|
Kishilik jamiyatining ko‘p asrlik tarixidan shu narsa ma’lumki, haqiqat bilan nohaqlik, adolat bilan adolatsizlik o‘rtasidagi kurashda haqiqat va adolat hamisha ham tantana qozonavermaydi. Hozir ham muayyan bir davralarda Sanjarovlarning Komilovlar ustidan g‘olib kelishlari hech gap emas. Shuning uchun “Imon” spektaklida rejissyor ham, aktyor ham Sanjarov-Abduqunduzovning “o‘z” falsafasining to‘g‘riligiga bo‘lgan ishonch olovini pasaytirmasligi maqsadga muvofiq. Aks holda yana sotsrealizmning siyqalgan relslariga tushib qolish mumkin.
Spektaklda to‘qqiz personaj qatnashganiga qaramay, asosiy voqealar markaziga Komilov bilan Sanjarovdan tashqari, Komilovning o‘g‘li, ammo Sanjarovning shogirdi Orif ham tortiladi. Hayot mashaqqatlari va zavqini faqat ilm-fanda ko‘rgan Yo‘ldosh Komilov o‘g‘lining keyingi tarbiyasi Sanjarovning — ilmga boylik orttirish vositasi deb qaragan kishining qo‘liga topshirilganini ko‘ra-bila turib, na o‘g‘lining hayot tarzi bilan qiziqadi, na nomzodlik dissertatsiyasi bilan. Axir u safdoshi professor Yusupovning qanday ilmiy muammolar bilan shug‘ullanganini bilgan bo‘lishi kerak-ku!.. Hamma gap shundaki, Komilov singari o‘z hayotini ilmga yoki boshqa bir sohaga to‘la-to‘kis bag‘ishlagan ayrim kishilar farzandlarining keyingi tarbiyasi bilan qiziqmay qo‘yadilar. Natijada farzandlar otalar tarbiyasidan uzilib, boshqa “tarbiyachilar”ning ta’sir doirasiga tushib qoladilar. Bu achinarli hol: ota farzand oldidagi burchini to‘la bajara olmadi. Orifning qing‘ir yo‘lga kirganini ko‘rgan Komilov — Sa’diev hayotining shu davrini eslab, o‘kinadi, nafaqat farzandi, balki o‘zi ham gunohkor ekanidan iztirob chekadi.
Izzat Sulton pesani yozishdan avval Fanlar akademiyasining Kimyo institutiga borib, Sobir Yunusov, Malik Nabiev singari atoqli olimlar bilan suhbatlashib, Chirchiqdagi kimyo kombinati ishchilari hayotini o‘rganib, o‘zbek kimyogarlari erishgan yutuqlar haqida tasavvur hosil qilgan. Hayotini mamlakatimizda kimyo fanining kamol topishiga bag‘ishlagan olimlar uning Komilov obrazini yaratishida prototiplar bo‘lib xizmat qilgan. Ammo u shu davrda muhim va dolzarb hisoblangan “ishlab chiqarish mavzu”idagi asarni emas, balki hatto “imon” so‘zidan ham hurka boshlagan jamiyat uchun ma’naviyat muammolariga bag‘ishlangan asarni yozishni ma’qul ko‘rdi. Buning sabablaridan biri shundaki, o‘sha davrda odamlarda molparastlik, hashamparastlik mayllari kuchaygan; odamlar xorijdan keltirilgan “stenka”larga o‘zlari o‘qimaydigan, ammo muqovasi xushsurat bo‘lgan kitoblarni “ko‘z-ko‘z” qilib qo‘yadigan bo‘lgan edilar. Gazetalar buyumparastlik odamlarni ma’naviy va ruhiy qashshoqlikka olib kelishi mumkinligi haqida bong urgan yillar edi.
“Imon” shunday tarixiy-ijtimoiy va ma’naviy muhit qaror topa boshlagan davrda yaratildi. Asar boshlarida ulkan qandil detaliga e’tibor qaratilganining sababi ham shunda.
Spektakl markazida, yuqorida aytilganidek, Komilov bilan Sanjarovning bahsi turadi. Sanjarov nazarida, har bir odamning ichida nahang yashaydi. “Ha, men nahangman! — deydi u Komilovga. — Har bir odamning ichida nahang bor. Har kim hayotdan qonib lazzatlanish uchun qo‘lidan kelganini qiladi. Sen o‘zing ham hayotning gashtini surmayapsanmi? Mana, o‘zing ham mana shunday koshona qurib olibsan-ku?” Komilov uning bu so‘zlariga javoban “koshona”ni halol mehnati evaziga qurganini aytadi. Shundan so‘ng Sanjarov hayotiy falsafasining to‘g‘riligini tasdiqlash uchun deydi: “Agar o‘g‘lingning ichida nahang bo‘lmasa edi, u mening shogirdim bo‘lmas edi”. Bu, kuchli argument. Komilov bu so‘zlarni rad etishga ojiz. U faqat: “Men bu nahangni quritaman... Bu bizning imonimiz”, deya oladi, xolos. Dramaturg shu bahsda Sanjarovning tantana qilayotganini sezadi va uning “yorilishi”ga imkon beradi: “Imon! Imon! Shu imoning bilan sen bugun hatto o‘z o‘g‘lingning qo‘lidan birovning qo‘lyozmasini olishga ham qodir bo‘lmay turibsan-ku?” Sanjarovning bu so‘zlari Komilovga, uning falsafasiga berilgan yana bir kuchli zarbadir.
Rejissyor har ikkala rolning ijrochilari bilan birga shu mizansahna ustida ko‘p ishladi. Va shu mizansahnada g‘oyaviy va badiiy jihatdan yetuk spektaklning tug‘ilgani oydek ravshan bo‘ldi.
Afsuski, ayrim personajlar spektakl boshlanishida muayyan badiiy vazifani bajargan bo‘lishsa-da, keyin, dramaturgik materialning yo‘qligi tufayli, ular xarakteri rivojlanmay qolgan.
Maqola so‘ngida yana bir narsani aytishni joiz deb bilaman. Teatrga kelgan har bir pesa, rejissyor va artistlar ko‘magida pishib, yetilib sahna yuzini ko‘radi. Bundan bir necha yil avval yozilgan, mualliflari o‘tib ketgan asarlar qayta sahnalashtirilganda, rejissyor va adabiy emakdosh shu asarga yangi tarixiy davr ko‘zi bilan yondashib, ba’zi bir sahna, monolog yoki dialoglarni qisqartiradi. Bu hamma zamonlarda, hamma teatrlarda qo‘llanadigan ijodiy ish usuli.
Ammo bu masalaga ijodkorlarimiz ehtiyotkorlik bilan yondashganliklari ma’qul.
“Imon”ning 1960 yildagi premerasi ko‘tarinki ruhda o‘tganidan keyin Izzat Sulton yon daftariga quyidagi so‘zlarni yozib qo‘ygan ekan: “Tomoshabin hayotdan dastavval yorqin hodisalar va ibrat bo‘larlik xarakterlarning ko‘rsatilishini intizorlik bilan kutadi va shu yo‘ldagi kichkina muvaffaqiyatni ham katta quvonch bilan qarshi oladi. Ijobiy qahramonni izchil ijobiy, yuksak taqlid namunasi qilib tasvirlashdan hayiqmaslik kerak”.
Bu, teatrni ibrat maktabi deb bilgan olimning dil so‘zlari.
__________________
Хабар форум фойдаланувчиси номидан булим муҳаррири томонидан жойлаштирилмоқда. Бу хақида батафсилроқ.
Сообщение опубликовано от имени пользователя модератором раздела. Подробнее об этом.
|
Линейный вид
